2025
CARMEN B. MIKELARENA
BAR 2025 #12
Pentsamendu magikoaren basoa.
Nola eraikitzen dira sorginak?
CARMEN B. MIKELARENA
Edizio honetan, epaimahaia Eider Rodriguezek (idazlea), Oskia Ugartek (HUARTE Arte Zentroaren zuzendaria) eta Bitaminek osatu dute, eta Carmen B. Mikelarenaren (Madril, Espainia) proiektua hautatu du BAR 2025 programaren parte izateko.
Bidasoa inguratzen duten baso eta mendietan, belaunaldiz belaunaldi transmititutako kontakizunen artean ezkutatzen da memoria. Laminek ilea urrezko orraziekin orrazten zuten lekuan eta Marik lurra naturaren erritmoekin lotzen zuen lekuan, beldurra ere ehundu zen. Beldur hori kodetu, manipulatu eta emakumeen aurka bideratu zen. Sorgin-ehiza Euskal Herrian ―Zugarramurdikoak bezain gertakari lazgarriak izan zituen― ez zen eldarnio isolatu bat izan, baizik eta kontrol sozialerako dispositibo sofistikatu bat, eta emakumeen gorputzak, jakintzak eta askatasunak diziplinatzea bilatu zuen.
Sorgina izatea, askotan, arauz kanpoko emakumea izatea izan zen: petrikiloa, emagina, alarguna, bakartia, gizonezkoen autoritatetik at zegoen jakintza baten jabea. Mitoaren eta heresiaren arteko mugan, ahozko tradizioaren eta inkisizio-errepresioaren artean, sua, isiltasuna eta hondakinak justifikatzen zituen etsaia fabrikatu zen. Hala, “sorgin” hitza susmoz eta indarkeriaz betetako etiketa bihurtu zen, baina baita ispilu ere, non emakumeen autonomia onartzen ez zuen gizarte baten beldurrak proiektatu baitziren.
Carmen B. Mikelarenaren ikerketa historiaz eta oihartzun sinbolikoz betetako lurralde horretatik abiatzen da, galdetzeko ez bakarrik nola eraiki zen sorginaren figura, baita zer adierazten duen prozesu horrek gure kulturari buruz. Pentsamendu magikoa, iraganekoa bakarrik izan beharrean, gaur egun era ezberdinetan agertzen da: erritualetan, pseudoterapietan, horoskopoetan edo zentzumenaren giza beharrarekin elkarrizketan dauden praktika espiritual garaikideetan.
Bitaminetik, hizkuntzak, memoriak eta mugak bat egiten duten eremu geografiko eta kultural honetan, proiektu honek bere leku naturala aurkitzen du. Izan ere, sorgin bat nola eraikitzen den ikertzea bazterketa-mekanismoetan eta emakumeak zeharkatzen dituzten erresistentzia-estrategietan arakatzea ere bada, atzo eta gaur. Eta izendatzea ―Izena duen guztia bada― existiaraztea delako: pentsamendu magikoaren baso honek ahotsa eta gorputza itzultzen die isiltasunera murriztu zirenei.
Helga Massetani Piemonte